Τα δάση της ελάτης στην περιοχή του Παρνασσού και οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζουν

Γκανάτσας Πέτρος

Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Τμήμα Δασολογίας & Φυσικού Περιβάλλοντος, Εργαστήριο Δασοκομίας, Πανεπιστημιούπολη

Τα δάση της ελάτης καταλαμβάνουν σημαντική έκταση στην περιοχή του Παρνασσού, ξεκινώντας από το υψόμετρο των 900 μ. περίπου και φθάνοντας έως τα 1800 μ. όπου σχηματίζουν τα δασοόρια.  Αποτελούν πολύτιμα οικοσυστήματα, τα οποία αναπτύσσονται πολλές φορές σε υποβαθμισμένες, άγονες, βραχώδεις εκτάσεις. Με βάση την ανάλυση των δεδομένων που συλλέχθηκαν στα πλαίσια υλοποίησης σχετικού προγράμματος στα δάση ελάτης της περιοχής, διαπιστώθηκε ότι αποτελούνται από υπεραιωνόβιες συστάδες ελάτης, μέσης πυκνότητας 560 ατόμων στο εκτάριο, αμιγούς μορφής, των οποίων η ζωτικότητα είναι ιδιαίτερα μειωμένη. Οι συστάδες απειλούνται από το φαινόμενο της ξήρανσης, το οποίο έχει εμφανιστεί στην περιοχή τις τελευταίες δεκαετίες, όπως και σε άλλες περιοχές της νότιας Ελλάδας. Η ξήρανση παρατηρείται κυρίως στα χαμηλότερα υψόμετρα της χωρικής εξάπλωσης του είδους, και κυρίως σε υποβαθμισμένες και άγονες θέσεις. Δεδομένων των κλιματικών αλλαγών αλλά και των πιέσεων που ασκούνται στα δάση της περιοχής, αναμένεται να ενταθεί ο κίνδυνος υποβάθμισης των συστάδων αλλά και να αυξηθεί και ο κίνδυνος εμφάνισης ή εξάπλωσης (από τα κατάντι) δασικής πυρκαγιάς, που μπορεί να είναι ολέθριος για τα ελατοδάση της περιοχής, δεδομένου της μη προσαρμογής τους στην πυρκαγιά. Συνεπώς τα μέτρα προστασίας των δασών πρέπει να ενταθούν ώστε να αποφευχθεί η μελλοντική υποβάθμισή τους και να ελαχιστοποιηθεί ο κίνδυνος καταστροφής από μια ανεξέλεγκτη πυρκαγιά. Αναλύοντας και αξιολογώντας τα ευρήματα της έρευνας που πραγματοποιήθηκε, και λαμβάνοντας υπόψη τα οικοφυσιολογικά χαρακτηριστικά του είδους προτείνονται τα ακόλουθα δασοκομικά μέτρα για την προστασία των δασών.

• Αυστηρή προστασία όλων των οικοσυστημάτων της περιοχής από ανθρώπινες δραστηριότητες που υποβαθμίζουν την οικολογική τους κατάσταση (π.χ. βοσκή, ανεξέλεγκτες ανθρώπινες επεμβάσεις που σχετίζονται με διανοίξεις δρόμων, μετακινήσεις εντός του δάσους,  λαθρουλοτομίες, διάσπαση του δάσους κλπ.).
• Διενέργεια καλλιεργητικών και αναγεννητικών υλοτομιών από τις αρμόδιες δασικές υπηρεσίες, στις συστάδες  που βρίσκονται εκτός του πυρήνα, που θα αποσκοπούν στον εξευγενισμό του δάσους, στη βελτίωση της υγείας των συστάδων και στην αναγέννηση του δάσους.  
• Σχεδιασμό αποτελεσματικής προστασίας από δασική πυρκαγιά. Το φαινόμενο της καταστροφής του ελατοδάσους της Πάρνηθας δεν πρέπει να επαναληφθεί, καθώς είναι μαθηματικά βέβαιο ότι η φυσική επανεγκατάσταση του ελατοδάσους μετά από πυρκαγιά είναι σχεδόν αδύνατη.
• Παρακολούθηση του φαινομένου της ξήρανσης, δεδομένου των πιθανών κλιματικών αλλαγών που παρατηρούνται τα τελευταία έτη, και οι οποίες αναμένεται να συμβάλλουν στην καταπόνηση των ορεινών μεσογειακών κωνοφόρων, όπως είναι η ελάτη.

Μανιτάρια του Παρνασσού

Οι αχώριστοι σύντροφοι του δάσους

Γκόνου-Ζάγκου Ζαχαρούλα*, Τύμπα Λήδα, Τριανταφύλλου Μαρίνα

Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Τμήμα Βιολογίας, Τομέας Οικολογίας και Ταξινομικής, Πανεπιστημιούπολη

Τα μανιτάρια, με την απίστευτη ποικιλία μεγέθους, σχημάτων και χρωμάτων, δεν είναι τίποτα άλλο παρά τα καρποσώματα –τα αναπαραγωγικά όργανα - κάποιων οργανισμών, των μακρομυκήτων. Οι μακρομύκητες ανήκουν στο ξεχωριστό βασίλειο των μυκήτων και ζουν κρυμμένοι σε διάφορα υποστρώματα, σε ποικίλα οικοσυστήματα. Το σώμα τους καλείται μυκήλιο και απαρτίζεται από μικροσκοπικά νημάτια, τις υφές, οι οποίες με τις κατάλληλες κλιματολογικές συνθήκες σχηματίζουν τα ορατά μακροσκοπικά αναπαραγωγικά τους όργανα, τα γνωστά μανιτάρια. Το μυκήλιο διαβιώνει στα υποστρώματα για πολλά χρόνια, ενώ τα μανιτάρια στην πλειονότητά τους είναι εφήμερα, προσφέροντας στην ανανέωση του μυκηλίου και συνεπώς στη διαιώνιση των ειδών στα οικοσυστήματα.

Η μόνιμη, αλλά αφανής, παρουσία των μακρομυκήτων είναι ζωτικής σημασίας για όλα τα οικοσυστήματα στα οποία συμμετέχουν, και ιδιαίτερα τα δασικά. Τους συναντάμε είτε ως σαπροτροφικούς οργανισμούς, είτε ως συμβιοτικούς, είτε ως παρασιτικούς και παθογόνους. Ως σαπροτροφικοί οργανισμοί αποτελούν τους κατεξοχήν αποικοδομητές της νεκρής οργανικής ύλης, κλείνοντας τον κύκλο του άνθρακα και άλλων στοιχείων. Ως συμβιοτικοί σχηματίζουν τις μυκόρριζες, σχέσεις αμοιβαιότητας με τις ρίζες δένδρων και θάμνων, βελτιώνοντας την ανάπτυξη και την αντοχή τους, ιδιαίτερα σε συνθήκες καταπόνησης. Τέλος, μακρομύκητες μπορούν να αποτελέσουν ασθενή παράσιτα έως έντονα παθογόνα δένδρων. Τα παθογόνα προκαλούν τη νέκρωση των δένδρων και δημιουργούν σημαντικές απώλειες και καταστροφές.

Η ποικιλότητα των μακρομυκήτων του Παρνασσού είναι ελάχιστα γνωστή και καταγεγραμμένη, σχεδόν αποκλειστικά από ερασιτέχνες μανιταρόφιλους. Στα πλαίσια της συνεργασίας της ερευνητικής μυκητολογικής ομάδας του Τμήματος Βιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών με τον Φορέα Διαχείρισης Παρνασσού και της οικονομικής ενίσχυσης από το Πράσινο Ταμείο έχει ξεκινήσει συστηματική μελέτη των μακρομυκήτων στο δασικό οικοσύστημα του Παρνασσού. Μέχρι στιγμής έχουν πραγματοποιηθεί κατά τη φθινοπωρινή συλλεκτική περίοδο τρεις πολυμελείς εξορμήσεις και έχουν συλλεχθεί περίπου 600 δείγματα. Από τα μέχρι τώρα αποτελέσματα διαφαίνεται ότι ο Παρνασσός είναι πλούσιος σε αριθμό ειδών μακρομυκήτων, αρκετά από τα οποία παρουσιάζουν ιδιαίτερο επιστημονικό ενδιαφέρον. Η μελέτη των δειγμάτων συνεχίζεται και στόχος αποτελεί η δημιουργία ενός βασικού καταλόγου των ειδών μακρομυκήτων του Παρνασσού, ο οποίος θα εμπλουτίζεται συνεχώς με την προσθήκη ειδών από νέες δειγματοληψίες, τόσο κατά τις εαρινές όσο και τις φθινοπωρινές συλλεκτικές περιόδους.