Την περίοδο της Άνοιξης και του καλοκαιριού που οι μέρες ζεσταίνουν, είναι πολύ πιθανό να συναντήσουμε φίδια στο βουνό, στο δρόμο ή ακόμη και στην αυλή μας.
Στη χώρα μας υπάρχουν 23 είδη και το πιο πιθανό είναι να τα πετύχουμε κατά τη διάρκεια της μέρας να ψάχνουν πηγές θερμότητας για να θερμορυθμίσουν το σώμα τους, καθώς είναι ψυχρόαιμα ζώα.
Οι σχέσεις που έχουν δημιουργηθεί ανάμεσα στα έμβια όντα αλλά και τους αβιοτικούς παράγοντες έχουν εξελιχθεί και σταθεροποιηθεί με διαδικασίες που διήρκησαν χιλιετίες, έτσι το κάθε μέλος ενός οικοσυστήματος αλληλοεπιδρά και επηρεάζεται/επηρεάζει το περιβάλλον του. Τα φίδια που αδικαιολόγητα έχουν καταντήσει αντικείμενα εξολόθρευσης και διωγμού, έχουν σημαντικό ρόλο και στη ζωή του ανθρώπου: Καθώς η τροφή τους αποτελείται από αρθρόποδα τα πρώτα χρόνια της ζωής τους, και από τρωκτικά στα επόμενα, ελέγχουν τους πληθυσμούς των ομάδων αυτών, με αποτέλεσμα να προστατεύουν τις καλλιέργειες και τη δημόσια υγεία από τη διάδοση ασθενειών. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι ένα φίδι μπορεί να καταναλώσει έως και 1.000 τρωκτικά κατά της διάρκεια της ζωής του. Ακόμη, τα δηλητήρια και οι τοξίνες τους χρησιμεύουν στην παραγωγή πολλών σημαντικών φαρμάκων, ενώ με τη σειρά τους, είναι και αυτά τροφή για πολλά είδη πουλιών και θηλαστικών. Η θανάτωσή τους λοιπόν καταλήγει σε ανισορροπία και αύξηση του πληθυσμού των τρωκτικών και εντόμων, τα οποία σε μεγάλους αριθμούς είναι επιβλαβή.
Λόγω της σημαντικότητάς τους, τα περισσότερα είδη φιδιών ανήκουν σε λίστες προστασίας και προστατεύονται αυστηρά σε εθνικό, κοινοτικό και παγκόσμιο επίπεδο (Οδηγία 92/43/ΕΟΚ, σύμβαση CITES, Κόκκινο Βιβλίο της IUCN, Συνθήκη Βέρνης, Προεδρικό Διάταγμα 67/81), οπότε ίσως να μη το γνωρίζουμε, αλλά το να σκοτώσουμε ένα φίδι σε αρκετές περιπτώσεις είναι παράνομο.
Τα δηλητηριώδη φίδια φέρουν το δηλητήριο σε συγκεκριμένους τύπους δοντιών: Εσωτερικά κούφια που συνδέονται με αδένα που παράγει το δηλητήριο. Τα φίδια αυτά χωρίζονται σε οπισθόγλυφα όπου το ζευγάρι των ειδικών αυτών δοντιών βρίσκεται στο πίσω μέρος της άνω σιαγόνας, πρωτερόγλυφα (υπάρχουν μόνο στο εξωτερικό), όπου το ζευγάρι δοντιών με το δηλητήριο βρίσκεται στο μπροστινό τμήμα της επάνω σιαγόνας και στα σωληνόγλυφα, όπου και σε αυτά τα ειδικά δόντια βρίσκονται στο μπροστινό μέρος της επάνω σιαγόνας αλλά έχουν και τη δυνατότητα να μετακινήσουν τα δόντια τους, όπως ένα πτυσσόμενο μαχαίρι όταν ανοίγουν το στόμα τους.
Ενώ όλα τα φίδια μπορούν να δαγκώσουν, το δάγκωμα από τα υπόλοιπα (μη δηλητηριώδη) είδη φιδιών είναι εντελώς ακίνδυνο. Η διαδικασία του δαγκώματος είναι ταχύτατη, καθώς διαρκεί 1/3 του δευτερολέπτου όπου το φίδι –συνήθως- σχηματίζει ένα “S” με το σώμα τους, εκτινάσσεται, δαγκώνει και αποτραβιέται πάλι.
Το δάγκωμα μπορεί να είναι στεγνό, χωρίς έκχυση δηλητηρίου και αν το φίδι δεν είναι δηλητηριώδες θα έχει αφήσει ένα αποτύπωμα δοντιών σε σήμα ανάποδου “U”, ενώ αν υπάρχουν 2 μικρές οπές στο σημείο που δάγκωσε, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να είναι από δηλητηριώδες είδος (αν και όχι απαραίτητα).
Στη χώρα μας, 7 είδη έχουν δηλητήριο: 2 οπισθόγλυφα, ο Σαπίτης (Malpolon insignitus) και το Αγιόφιδο (Telescopus fallax) που το δηλητήριό τους είναι ασθενές για τον άνθρωπο και σχεδόν αδύνατο να γίνει έγχυση και 5 σωληνόγλυφα η κοινή Οχιά (Vipera ammodytes), η Οθωμανική Οχιά (Montivipera xanthina), η Οχιά της Μήλου (Macrovipera schweizeri), o Αστρίτης (Vipera berus) και η νανόχεντρα (Vipera graeca).
Στον Παρνασσό από τα δηλητηριώδη φίδια, θα συναντήσουμε την κοινή Οχιά (Vipera ammodytes), την οποία θα αναγνωρίσουμε από την απόφυση στην άκρη του ρύγχους της και το χαρακτηριστικό “ζιγκ ζαγκ” σχήμα στη ράχη της. Γενικότερα, το πιο πιθανό είναι να τη βρούμε σε φρύγανα και μακία στα χαμηλότερα υψόμετρα, ενώ ψηλότερα σε βραχώδη μέρα έως και τα 1.400 μ υψόμετρο.
Tο δηλητήριο είναι ένα μείγμα πρωτεϊνών (νευροτοξίνες, κυτταροτοξίνες, αιματοτοξίνες) και ενζύμων που δρούνε στους ιστούς και εισέρχεται στην κυκλοφορία μέσω των λεμφαγγείων.
Η βαρύτητα των συμπτωμάτων εξαρτάται από πολλούς παράγοντες:
- δηλητήριο (ασθενές ή δυνατό)
- βάθος, αριθμός δηγμάτων και ποσότητα δηλητηρίου
- ηλικία και μέγεθος του θύματος και η αντιμετώπιση (πρώτες βοήθειες, αν πανικοβλήθηκε κτλ.)
- αλλεργικές αντιδράσεις
Συνήθως οι αντιδράσεις είναι τοπικές και δημιουργούν πόνο και οίδημα αλλά μπορούν να επηρεάσουν και το νευρικό σύστημα ή και την καρδιά σε περίπτωση που υπάρχει αλλεργία ή γίνουν οι λάθος χειρισμοί (π.χ. χορήγηση φαρμάκων)
Το πιο σημαντικό είναι να μεταφερθεί το θύμα άμεσα σε νοσοκομείο, ασχέτως με το αν έχει εμφανίσει ή όχι συμπτώματα, ενώ στο ενδιάμεσο πρέπει να δοθούν οι σωστές πρώτες βοήθειες αλλά κυρίως να αποφευχθούν κάποιες λανθασμένες πρακτικές.
Οι βασικές πρώτες βοήθειες σε περίπτωση δαγκώματος από φίδι είναι:
- Αποφυγή πανικού.
- Περιορισμός κινήσεων του θύματος, καθώς ισχύει ό,τι και για τον πανικό.
- Αφαίρεση ρούχων και κοσμημάτων που μπορεί να συσφίγγουν την περιοχή του δαγκώματος.
- Αποφυγή χορήγησης φαρμάκων και πάγου.
Προληπτικά μέτρα:
- Αποφυγή κίνησης σε χώρους που μπορεί να υπάρχουν φίδια: κάτω από βράχια, σωρούς ξύλων/κορμών δέντρων, ψηλά χόρτα/άγρια βλάστηση.
- Ενδυμασία με μακρύ παντελόνι και ορειβατικά μποτάκια όταν κινούμαστε σε τέτοιες περιοχές.
- Σε περίπτωση που θα συναντήσουμε ένα φίδι, καλό θα ήταν να απομακρυνθούμε και να μην το προσεγγίσουμε, ακόμη και αν φαίνεται νεκρό. Ιδιαίτερα οι οχιές, που είναι και τα μόνα δηλητηριώδη που θα μπορούσαν να μας δαγκώσουν, είναι αργά φίδια και η πρώτη τους αντίδραση είναι να ακινητοποιηθούν σε μια προσπάθεια να μη γίνουν αντιληπτά. Αν όμως νιώσουν ότι έγιναν αντιληπτά, απλά θα απομακρυνθούν όσο το δυνατό γρηγορότερα. Το δάγκωμα από φίδι είναι η ύστατη προσπάθειά του να σωθεί, που σημαίνει ότι είτε θα το έχουμε αιφνιδιάσει κατά λάθος, είτε θα έχουμε κάνει κάποια απειλητική κίνηση στην προσπάθειά μας το διώξουμε και σίγουρα θα έχουμε πλησιάσει πολύ. Οι οχιές πριν το δάγκωμα αρχίζουν να συρίζουν δυνατά και κουλουριάζονται αμυντικά με στραμμένο το κεφάλι προς αυτό που τις απειλεί. Παρόλα αυτά, ακόμη και όταν δαγκώνουν, τα δάγκωμα είναι στεγνό, χωρίς έγχυση δηλητηρίου.
Εν κατακλείδι, αν εντοπίζοντας ένα φίδι του αφήσουμε περιθώριο να φύγει, το σίγουρο είναι ότι δε θα νιώσει απειλή και έτσι δεν θα επιτεθεί.
Τέλος, αν βρισκόμαστε μακριά από οδικό δίκτυο ή σε δυσπρόσιτη περιοχή, θα πρέπει να καλέσουμε το 166 (ΕΚΑΒ) ή το 112 (Έκτακτη Ανάγκη).
Πηγές:
www.herpetofauna.gr
www.medlook.net