Οι οικισμοί του Παρνασσού ξεκινούν από τους πρόποδες του βουνού και φθάνουν σε υψόμετρο 950 μέτρων.
Ο πρώτος οικισμός που συναντάμε ξεκινώντας από τη Νοτιοανατολική πλευρά του Παρνασσού είναι η Δαύλεια, η οποία είναι χτισμένη σε υψόμετρο 350 μέτρων, ανήκει στο Νομό Βοιωτίας και έχει πληθυσμό περίπου 1.230 κατοίκους. Η Δαύλεια βρίσκεται στην περιοχή που ήταν χτισμένη η αρχαία Φωκική πόλη Δαυλίς από την οποία σώζονται σε καλή κατάσταση η οχύρωση της αρχαίας πόλης και κάποια ακόμα κτίσματα. Το γυναικείο μοναστήρι "Ιερά Μονή Ιερουσαλήμ" που βρίσκεται λίγο βορειότερα, αποτελεί αξιοθέατο της περιοχής. Δείτε φωτογραφίες του οικισμού εδώ.
Συνεχίζοντας την πορεία μας νοτιοδυτικά του Παρνασσού με κατεύθυνση προς Δελφούς και σε υψόμετρο 800 μέτρα, συναντούμε το Ζεμενό (Νομός Βοιωτίας), έναν κατάφυτο οικισμό εξοχικών κατοικιών με 32 κατοίκους και φτάνουμε στην ορεινή Αράχωβα, η οποία είναι χτισμένη σε υψόμετρο 950 μέτρων, ανήκει στο Νομό Βοιωτίας και έχει πληθυσμό περίπου 2.650 κατοίκων
Η Αράχωβα αποτελεί σημαντικό χειμερινό προορισμό λόγω της πρόσβασης στα χιονοδρομικά κέντρα του Παρνασσού. Aξιοθέατα του οικισμού αποτελούν ο απόκρημνος βράχος με το ρολόι του 18ου αιώνα, ο Ιερός Ναός του Αγίου Γεωργίου, χτισμένος το 1833 σε ρυθμό σταυρεπίστεγης τρίκλητης βασιλικής με τρούλο και το Ηρώο του Καραϊσκάκη, πάνω σε τριακόσιες πέτρες που θυμίζουν τα κεφάλια των νεκρών Τούρκων.
Συνεχίζοντας την πορεία μας δυτικά και μετά από 15 χιλιόμετρα καθώς περνάμε στον Νομό Φωκίδας, συναντούμε τον αρχαιολογικό χώρο του Μαντείου των Δελφών, το σημαντικότερο μαντείο του αρχαιοελληνικού κόσμου, με τον Ομφαλό της Γης και τον οικισμό με τον ομώνυμο Δήμο που είναι χτισμένος στα 550 μέτρα υψόμετρο, με 854 κατοίκους.
Οι Δελφοί αποτελούν την οικιστική συνέχεια του ιστορικού Μαντείου των Δελφών και του οικισμού Καστρί που αναπτύχθηκε επάνω στα ερείπια του Μαντείου και μεταφέρθηκε στη σημερινή του θέση το 1893 με την έναρξη των αρχαιολογικών ανασκαφών.
Ο Αρχαιολογικός χώρος των Δελφών έχει χαρακτηριστεί μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO, αποτελεί επίκεντρο παγκόσμιου πολιτιστικού ενδιαφέροντος και είναι μια περιοχή με έντονο τουρισμό.
Αφήνοντας τους Δελφούς και κατηφορίζοντας προς το επίνειό τους την Ιτέα, περνάμε από το Χρισσό (Νομός Φωκίδας), που είναι χτισμένο στις δυτικές πλαγιές του Παρνασσού στα 400 μέτρα υψόμετρο, με υπέροχη θέα προς τον Κορινθιακό Κόλπο και 735 κατοίκους. Δείτε φωτογραφίες του οικισμού εδώ.
Προχωρώντας περιμετρικά στους πρόποδες ανεβαίνουμε στα 600 μέτρα υψόμετρο και με κατεύθυνση βορειοδυτική, προσεγγίζουμε τον Ελαιώνα ή Τοπόλια (Νομός Φωκίδας), με 338 κατοίκους, ο οποίος πήρε το όνομά του λόγω του κάμπου με τις ελιές. Αποτελεί ένα ιδιαίτερα γραφικό χωριό με φυσική ομορφιά, βαθύσκιωτα πλατάνια και άφθονα πηγαία τρεχούμενα νερά.
Ανηφορίζοντας προς τα βόρεια φτάνουμε στα 910 μέτρα υψόμετρο στο Δροσοχώρι (Νομός Φωκίδας), ένα γραφικό ορεινό χωριό με μόλις 44 κατοίκους, του οποίου οι κάτοικοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν και να μετοικήσουν στην Άμφισσα, μετά από μια ισχυρή καθίζηση. Σήμερα η κατάσταση έχει αλλάξει και έχει αρχίσει πλέον να δημιουργείται ένα θαυμάσιο θέρετρο με αναστηλώσεις των παλιών και κατασκευές νεόδμητων σπιτιών.
Συνεχίζοντας την περιήγησή μας προς το βορά, στα 900 μέτρα υψόμετρο φτάνουμε στο μικρό παραδοσιακό, αξιόλογο & πετρόχτιστο οικισμό των 38 περίπου κατοίκων, τη Βάργιανη (Νομός Φωκίδας) που είναι γνωστή για τη μεγάλη μάχη και νίκη των Ελλήνων επί των Τούρκων το 1824.
Αξιοθέατο του χωριού είναι η Νεραϊδοσπηλιά, ένα σπήλαιο με σχηματισμένους σταλακτίτες και σταλαγμίτες, στην οποία οδηγεί ένα απόκρημνο μονοπάτι. Δείτε φωτογραφίες του οικισμού εδώ.
Σε λίγα χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Βάργιανης συναντάμε σε υψόμετρο 400 μέτρων τη Γραβιά (Νομός Φωκίδας) με περίπου 604 κατοίκους, με πιο γνωστό αξιοθέατο της περιοχής το Χάνι της Γραβιάς, όπου στις 8 Μαΐου 1821 έγινε η γνωστή μάχη. Προς τιμή της νίκης του Οδυσσέα Ανδρούτσου στη μάχη στο Χάνι, κάθε χρόνο την ημέρα αυτή διοργανώνονται εκδηλώσεις. Δείτε φωτογραφίες του οικισμού εδώ.
Κατευθυνόμενοι νοτιοανατολικά συναντούμε τη Μαριολάτα (Νομός Φωκίδας) σε υψόμετρο 350 μέτρα, με πληθυσμό περίπου 368 κατοίκους, η οποία χωρίζεται σε δύο συνοικισμούς, τον παλαιό και τον καινούριο. Το όνομά της κατά τη παράδοση το πήρε από την αρχαιότητα διότι αυτοί που περνούσαν με προορισμό το Μαντείο των Δελφών διανυκτέρευαν εκεί όπου υπήρχαν οι "Μαριόλες" που ήταν "κοινές", αλλά ιερές γυναίκες. Δείτε φωτογραφίες του οικισμού εδώ.
Ωραία βόλτα κάνει κανείς στο φαράγγι που οδηγεί στη Μπαρουτοσπηλιά, όπου κατά την επανάσταση του 1821 παρασκευαζόταν μπαρούτι. Επίσης στην περιοχή έχουν διασωθεί τα ερείπια της δωρικής πόλης Βοίον που καταστράφηκε από τους Πέρσες το 480 π.Χ.
Συνεχίζοντας με την ίδια κατεύθυνση, συναντάμε τη Λιλαία, η οποία είναι χτισμένη σε υψόμετρο 330 μέτρων, με πληθυσμό 332 κατοίκων. Το όνομα το πήρε από την αρχαία Φωκική πόλη Λιλαία που ήταν μία από τις ισχυρότερες της αρχαίας Φωκίδας και μία από τις εννιά που είχαν συμμετάσχει στον Τρωικό πόλεμο. Από την αρχαία Λιλαία σώζονται σήμερα σε καλή κατάσταση τα τείχη της πόλης.
Η Λιλαία ονομάζεται επίσης και Κάτω Αγόριανη συνέχεια της Αγόριανης ή Επταλόφου που βρίσκεται σε υψόμετρο 830 μέτρων. Η Αγόριανη ή Επτάλοφος έχει πληθυσμό περίπου 460 κατοίκους και είναι χτισμένη μέσα σε πανέμορφο ελατοδάσος. Την Επτάλοφο διασχίζουν γάργαρα νερά και ο επισκέπτης μπορεί να δροσιστεί στη γραφική πλατεία της με τα ψηλά πλατάνια. Δείτε φωτογραφίες του οικισμού εδώ.
Άφθονη δροσιά προσφέρει και η Πολύδροσος, ή αλλιώς Σουβάλα, στα ανατολικά της Λιλαίας χτισμένη σε υψόμετρο 380 μέτρων με πληθυσμό 1.125 κατοίκους, η οποία είναι καλοκαιρινός και χειμερινός προορισμός με πρόσβαση στα χιονοδρομικά κέντρα του Παρνασσού. Δείτε φωτογραφίες του οικισμού εδώ.
Στην ίδια θέση που βρίσκεται σήμερα η Πολύδροσος, στην αρχαιότητα (σύμφωνα με τον Ηρόδοτο) υπήρχε η Φωκική πόλη Έρωχος από την οποία σώζονται ορισμένα κτίσματα κοντά στη θέση της Αγίας Ελεούσας που βρίσκονται οι πηγές του Βοιωτικού Κηφισού ποταμού.
Η Άνω Πολύδροσος (Άνω Σουβάλα), με μόλις 40 κατοίκους, απέχει περίπου 7 χιλιόμετρα από την Πολύδροσο και είναι χτισμένη σε υψόμετρο περίπου 800 μέτρων, σε προνομιούχο τοποθεσία, μέσα σε πυκνό δάσος από μαυρόπευκα, έλατα, πλατάνια και τρεχούμενα νερά. Σήμερα έχει πλέον εξοχικές κατοικίες και ωραίες ταβέρνες!
Συνεχίζοντας ανατολικά, στη βόρεια-βορειανατολική πλευρά του Παρνασσού συναντούμε την Αμφίκλεια (έδρα του Φορέα) που ανήκει στο Νομό Φθιώτιδος, είναι χτισμένη στα 400 μέτρα υψόμετρο και έχει περίπου 3.012 κατοίκους. Διαθέτει ενδιαφέρουσα και αξιόλογη αρχιτεκτονική ως παραδοσιακός διατηρητέος οικισμός, με γραφικά καλντερίμια, εκκλησίες, βρύσες και πλατείες. Μπροστά της απλώνεται η κοιλάδα του ποταμού Κηφισού και η πρώτη ονομασία της ήταν Οφιτεία, ενώ στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ονομάστηκε Δαδί. Δείτε φωτογραφίες του οικισμού εδώ.
Παρέχει πρόσβαση στα χιονοδρομικά κέντρα του Παρνασσού και ποιοτική φιλοξενία στους επισκέπτες της, καθώς όλο το χρόνο οι κάτοικοι μέσα από συλλόγους και ομάδες δραστηριοποιούνται σε ενδιαφέρουσες παραδοσιακές εκδηλώσεις (πολιτιστικές, αθλητικές, περιβαλλοντικές κλπ), διατηρούν τα ρουμελιώτικα ήθη και έθιμα όπως οι λάκκοι το Πάσχα, η γιορτή της Αναλήψεως (γιορτή των κτηνοτρόφων), τα παραδοσιακά Χριστούγεννα κλπ.
Αξιοσημείωτες είναι οι Απόκριες με το άναμμα τεράστιων φωτιών (τα Χέη), την παρέλαση μασκαράδων και το κοντοσούβλι Γίγας, με τροφή και γλέντι για όλους τους επισκέπτες. Μοναδική πανελλαδικά είναι και η γιορτή του ψωμιού που γίνεται κάθε δυο χρόνια, γιορτάζοντας -ως αγροτική περιοχή- την Παναγία τη Μεσοσπορίτισσα, το Νοέμβριο.
Αφήνοντας πίσω μας την Αμφίκλεια και συνεχίζοντας νοτιοανατολικά συναντάμε την Τιθορέα ή Βελίτσα. Ανήκει επίσης στο Νομό Φθιώτιδας, έχει 630 κατοίκους και βρίσκεται σε υψόμετρο 440 μέτρων. Είναι ένας όμορφος οικισμός χτισμένος πάνω στο αρχαίο τοίχος που περιέβαλε την αρχαία Φωκική Τιθορέα, ένα από τα καλύτερα σωζόμενα δείγματα ελληνιστικής οχυρωματικής.
Ενδιαφέροντα και αξιοθέατα του οικισμού είναι το Αισθητικό Δάσος Τιθορέας (Π.Δ. 1979) έκτασης 2000 στρεμμάτων πλούσιο σε βλάστηση από έλατα, βελανιδιές, κέδρα, κουμαριές και άλλα αυτοφυή δέντρα και θάμνους, η σπηλιά του Οδυσσέα Ανδρούτσου και η δημοφιλής ορειβατική διαδρομή η οποία οδηγεί στην κορυφή Λιάκουρα.
Δίπλα και ανατολικά της Τιθορέας βρίσκεται ο αγροτικός πλέον οικισμός της Αγίας Μαρίνας (Νομός Φθιώτιδας) με 229 κατοίκους που είναι γνωστή για το μοναστήρι της, που χτίστηκε την πρώτη χιλιετία μ.Χ. και βρίσκεται ψηλά στον Παρνασσό, καθώς και για τις «Γούρνες» (δολίνες), που είναι ένα σπάνιο γεωλογικό φαινόμενο λίγο έξω από το χωριό. Δείτε φωτογραφίες του οικισμού εδώ.
Τέλος το Παρόριο (και Παρόρι ή Μπεσχένι) είναι οικισμός του Νομού Βοιωτίας χτισμένος σε υψόμετρο 150 μέτρων στους πρόποδες του ανατολικού Παρνασσού. Ονομάζεται έτσι επειδή βρίσκεται στα όρια των νομών Βοιωτίας και Φθιώτιδας και έχει πληθυσμό 228 κατοίκους.
Δείγμα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής με πέτρινα σπίτια, στενά πλακόστρωτα δρομάκια, όμορφες κεραμοσκεπές και παραδοσιακά διακοσμητικά στοιχεία, όπου αξίζει να δει κανείς τα παραδοσιακά πέτρινα αλώνια για τα σιτηρά, το μεσαιωνικό πύργο ο οποίος χρησίμευε για την ταχεία μετάδοση μηνυμάτων με το άναμμα φωτιάς και αξιόλογες τοιχογραφίες στην εκκλησία των Αγίων Θεοδώρων.
Συνεχίζοντας νοτιοδυτικά από το Παρόρι καταλήγουμε ξανά στη Δαύλεια ‘κλείνοντας’ μια κυκλική περιμετρική διαδρομή των οικισμών του Παρνασσού!