«Οι Εθνικοί Δρυμοί στο Χωροταξικό Σχεδιασμό»
Κασσιός Κώστας,
Ομότιμος Καθηγητής, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο
Οι Εθνικοί Δρυμοί – θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι λέγοντας Εθνικούς Δρυμούς θα συμπεριλαμβάνουμε και τις άλλες νομοθετημένες φυσικές περιοχές όπως Αισθητικά Δάση, Μνημεία Φύσεως και Yγροτόπους – συνιστούν μια ειδική κατηγορία χρήσεων γης αυτή των «προστατευομένων περιοχών ή ζωνών προστασίας». 2
Σαν μια ειδική κατηγορία χρήσεως γης λοιπόν θα δούμε τους Εθνικούς Δρυμούς μέσα στο πλέγμα των σχεδιασμών , πολιτικών και δράσεων ενός Χωροταξικού Σχεδιασμού για να διερευνήσουμε το βαθμό της συμμετοχής τους και να βγάλουμε ορισμένα συμπεράσματα για τη συμβολή τους στην οικονομία και στην ποιότητα ζωής των κατοίκων.
Ο Χωροταξικός Σχεδιασμός από την άλλη μεριά ,ανάλογα με την κλίμακα που αναφέρεται διακρίνεται σε Τοπικού, Περιφερειακού και Εθνικού επιπέδου, ενώ στόχος ή οι στόχοι απευθύνονται στον άριστο συσχετισμό του φυσικού κοινωνικού-οικονομικού-πολιτιστικού και δημογραφικού συνδυασμού που μπορεί να απευθύνεται σε όλα τα προαναφερθέντα τρία γεωγραφικά-χωρικά επίπεδα.
Οι Εθνικοί Δρυμοί στα πλαίσια του Χωροταξικού Σχεδιασμού καταλαμβάνουν το κομμάτι ή καλλίτερα το κεφάλαιο εκείνο που αναφέρεται στο φυσικό περιβάλλον. Το φυσικό περιβάλλον που δεν είναι όμως ανεξάρτητο και αποκομμένο από το κοινωνικο-οικονομικό «γίγνεσθαι» και ιδιαίτερα σε τοπικό επίπεδο.
Αυτή λοιπόν η ενδοδυναμική ικανότητα των προστατευομένων ζωνών είναι εκείνη που μας υποχρεώνει να δούμε τις περιοχές αυτές στο ρόλο τους στο κατεξοχήν δυναμικό χωροταξικό σχήμα.
Και ενώ το οικονομικό σκέλος μας πείθει για τη σοβαρή συμμετοχή και ενεργή παρουσία των φυσικών περιοχών στο χωροταξικό σχεδιασμό μέσα στο χρόνο έρχεται το κοινωνικό κομμάτι να εξεταστεί.
Πράγματι οι προστατευόμενες περιοχές προϋποθέτουν «εν ονόματι» της προστασίας τους περιορισμούς και απαγορεύσεις που συχνά γεννούν αντιδράσεις και εμπόδια απ’ τους άμεσα ενδιαφερόμενους όμορους των περιοχών.
Η ένταξη των προστατευόμενων φυσικών περιοχών σε ένα αποτελεσματικό χωροταξικό σχεδιασμό απαιτεί να ληφθούν σοβαρά υπόψη οι επιβαλλόμενοι περιορισμοί λόγω φύσεως των περιοχών ενώ ταυτόχρονα να διερευνηθούν τα πολλαπλά πλεονεκτήματα που πηγάζουν απ’ την παρουσία της προστατευόμενης ζώνης στο χώρο.
Έρχεται λοιπόν ένας Χωροταξικός Σχεδιασμός να βρει το σωστό ή καλύτερα τον ορθολογικό τρόπο που θα συμβιβάσει την προστασία της φύσης με την αειφορική παραγωγή αγαθών από το χώρο.
Συνοψίζοντας το θετικό ρόλο των Εθνικών Δρυμών και γενικά των προστατευόμενων φυσικών ζωνών, για τα τρία διαδοχικά επίπεδα Χωροταξικού Σχεδιασμού δηλ. τοπικό, περιφερειακό, εθνικό που διαδραματίζουν μπορούμε να πούμε τα εξής:
Α. Στο τοπικό επίπεδο η θετική συμβολή τους βρίσκεται στο ότι:
1. Δημιουργούν νέες θέσεις εργασίας (φύλακες, εργάτες, ξεναγοί, διοικητικό προσωπικό).
2. Αναπτύσσουν προϋποθέσεις τουριστικής κινήσεως.
3. Αυξάνουν τη ζήτηση γης στις όμορες περιοχές της προστατευόμενης ζώνης και συνεπώς αυξάνουν την αξία γης.
4. Βελτιώνουν τις κοινωνικές και πολιτιστικές συνθήκες των όμορων οικισμών.
5. Προσελκύουν ειδικά αναπτυξιακά προγράμματα .
6. Συντηρούν το φυσικό περιβάλλον σε υψηλό ποιοτικό επίπεδο.
Β. Στο περιφερειακό επίπεδο η θετική συμβολή τους συνοψίζεται στα εξής:
1. Εξισορροπούν αναπτυξιακά προγράμματα και δρουν καταλυτικά στο σχήμα «ανάπτυξη-προστασία».
2. Διευρύνουν το τουριστικό ενδιαφέρον για την περιφέρεια π.χ. οι Πρέσπες προσελκύουν επισκέπτες που δημιουργούν τουριστικό ρεύμα για το Β.Δ. Τμήμα της Μακεδονίας.
3. Προσελκύουν προγράμματα αναπτύξεως περιφερειακού επιπέδου (οικονομικά, πολιτιστικά, εκπαιδευτικά).
4. Διατηρούν τον οικολογικό χαρακτήρα και αντιπροσώπευση του φυσικού περιβάλλοντος-γενετικού υλικού, τοπίου κλπ. της περιοχής (π.χ. ο Εθνικός Δρυμός Βίκου στα Ζαγοροχώρια).
5. Συντηρούν γνήσια παραδοσιακά πολιτιστικά στοιχεία της περιοχής που αλλιώς θα είχαν εξαφανιστεί.
6. Δίνουν ευκαιρίες περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και κοινωνικής συμμετοχής για την περιοχή.
Γ. Σε εθνικό επίπεδο Χωροταξικού Σχεδιασμού οι Εθνικοί Δρυμοί και οι φυσικές προστατευόμενες ζώνες συμβάλλουν θετικά:
1. Στην ισορροπία που απαιτεί ένας εθνικός σχεδιασμός ανάμεσα στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και την ανάπτυξη των πόρων.
2. Συντηρούν την εθνική οικολογική κληρονομιά και γίνονται παρακαταθήκες για τις ερχόμενες γενιές.
3. Αποτελούν μεγάλα εθνικά αποθέματα φυσικών περιοχών και μπορούν να «ρευστοποιηθούν» όταν οι ανάγκες της χώρας το απαιτήσουν.
4. Φιλοξενούν πολύτιμο γενετικό υλικό φυτών και ζώων που η συντήρησή του έχει τεράστια επιστημονική, εθνική και διεθνή σημασία για την πρόοδο της ανθρωπότητας.
5. Αποτελούν μεγάλους χώρους έρευνας και εκπαίδευσης πάνω σε θέματα οικολογίας και περιβάλλοντος.
6. Είναι χώροι αναψυχής και συχνά πόλοι τουριστικής έλξης σε εθνική κλίμακα.
7. Προβάλλουν διεθνώς τη χώρα και τους πολύτιμους φυσικούς της πόρους συμβάλλοντας έτσι στη διεθνή προσπάθεια βελτίωσης και διατήρησης του φυσικού περιβάλλοντος.
8. Δίνουν απασχόληση σε ειδικές επιστημονικές ομάδες και δημιουργούν νέες επαγγελματικές κατευθύνσεις.
Υπάρχουν βέβαια και προβλήματα που το όλο αυτό Χωροταξικό εγχείρημα εμφανίζει ιδιαίτερα στη φάση υλοποίησής του ,που όμως διαχρονικά και με σωστή διαχείριση και κοινωνική αποδοχή αντιμετωπίζονται.
Η ευθύνη όμως της προστασίας θα πρέπει να περάσει στους ανθρώπους που ζουν κοντά στους χώρους προστασίας που ταυτόχρονα δικαιούνται να απολαμβάνουν όλα τα υλικά που πηγάζουν απ’ τους χώρους αυτούς. Τότε μόνο μπορούμε να ελπίζουμε σε μια σωστή χωροταξική συμμετοχή των φυσικών περιοχών στην πρόοδο του τόπου και στη συνέχιση της φυσικής μας εθνικής κληρονομιάς. Αν κάθε φορά ζητάμε μερικοί άλλοι κάπου αλλού να υποφέρουν ή να στερούνται για να απολαμβάνουμε εμείς τα αγαθά από τους Εθνικούς Δρυμούς και το φυσικό περιβάλλον τότε δεν συμφιλιώνουμε τον άνθρωπο και τη φύση αλλά τους διαχωρίζουμε.